Кәмелетке толмаған жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау – мемлекеттің басым міндеттерінің бірі.

Ата-анасынан айырылған бала-бұл ерекше, шынымен қайғылы әлем. Отбасы, әке және ана болу қажеттілігі баланың ең күшті қажеттіліктерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта күнделікті сөйлеуде және теориялық зерттеулерде екі ұғым кеңінен қолданылады: жетім (жетімдік) және әлеуметтік жетім (әлеуметтік жетімдік). Сонымен, әлеуметтік жетімдік дегеніміз не?

Әлеуметтік жетімдік-ата-ана құқықтарынан айыру, ата-аналарды әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз кеткен деп тану және т. б. салдарынан қоғамда ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың болуына байланысты әлеуметтік құбылыс.

Әлеуметтік жетім-бұл биологиялық ата-анасы бар бала, бірақ олар қандай да бір себептермен бала тәрбиесімен айналыспайды және оған мән бермейді.

"Ақмола облысы білім басқармасының Атбасар ауданы бойынша білім бөлімі" мемлекеттік мекемесінің қорғаншылық және қамқоршылық органы жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды оларды отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылықты немесе қамқоршылықты, патронатты белгілеуге) беру арқылы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асыру, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде - 0-ден 18 жасқа дейінгі жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық үлгідегі ұйымдарға беру жөніндегі жұмысты жалғастырады.

Республикалық базаға (РБД) сәйкес Атбасар ауданында  2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жетім балалар мен ата - анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жалпы саны - 99 бала, патронаттық тәрбиеде-1 бала, 18 жасқа дейінгі асырап алушы отбасында-4 бала, оның ішінде "тұлдыр жетім" - 53 бала.

Қорғаншылықтағы және қамқоршылықтағы, патронаттық тәрбиедегі, 18 жасқа дейінгі асырап алушы отбасындағы 99 баланың ішінде бекітілген 21 баланың бекітілген тұрғын аумағы бар, оның ішінде үлестік мүлік - 19, 2 бала - тұрғын үй иесі.

"Тұрғын үй қатынастары туралы" Қазақстан Республикасының Заңында жетім балаларға, ата - анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға бірінші кезекте тұрғын үй бөлу көзделген. Жақында біздің ауданда тұрғын үй мәселелерін шешу мүмкін болды. Бүгінде мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алу кезегінде осы санаттағы 319 адам тұр. 2020 жылы 18 адам жалдамалы тұрғын үй алды.

Дисфункцияның ерте кезеңіндегі отбасылар туралы хабардар болу отбасына проблемаларды шешуге жан-жақты көмектесуге және баланың туған отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге және жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың тәрбиеленушілерінің санын азайтуға мүмкіндік береді.

Өкінішке орай, балалардың мемлекеттік балалар мекемелерінде болу фактісінің өзі балаға қатысты құқықтар мен заңды мүдделер, оның ішінде ата-аналардың немесе басқа да заңды өкілдердің баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу, оған білім беру жөніндегі міндеттерді орындамауы немесе тиісінше орындамауы не ата-ана (қорғаншылық, қамқоршылық) құқықтарын теріс пайдалануы бұзылғанын көрсетеді. 2020 жылы Ақмола облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының шешімімен 8 балаға қатысты 4 ата-ана ата-ана құқығынан айырылды. Бұл балалар үшін ең жаман нәрсе-ата-аналар ата-ана құқықтарын қалпына келтірмейді және ең қымбат адамға опасыздық жасайды.

Ақмола облысының балалар үйлерінде Атбасар ауданынан 20 бала бар.

Бүгінгі күні халықты ақпараттандырудың неғұрлым тексерілген және қолжетімді нысаны бұқаралық ақпарат құралдарында, әлеуметтік желілерде материалдарды орналастыру болып қала береді.

Отбасын қолдау, кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету, оларға уақтылы психологиялық, заңдық, әлеуметтік және құқықтық көмек көрсету, отбасының, әйелдер мен балалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзуға қатысты өтініштерге байланысты мәселелерге шұғыл ден қою шеңберінде "шұғыл қызмет 111"байланыс – сервисі жұмыс істейді.

Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, асырап алушы ата-аналарға "көмек аумағы" виртуалды диалог алаңында және "сенім телефонына"қоңырау шалу арқылы құқықтық, психологиялық кеңес алуға болады.

Талдау көрсеткендей, соңғы жылдары жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды азаматтардың отбасыларына орналастырудың белгілі бір көрсеткішіне қол жеткізілді. Жетім балалардың туыстары болып табылмайтын азаматтардың отбасыларына балаларды беру үрдісі сақталуда.

2020 жылдың 1 шілдесінен бастап "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы"ҚР Кодексіне өзгерістер енгізілді. 91п. 4-бапқа сәйкес баланы отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген азаматтар психологиялық даярлық курстарынан өтіп, сертификат алуы тиіс.

Балалық шақ-бұл психологиялық тұрақтылықты, моральдық бағдарларды, өміршеңдікті және мақсаттылықты қамтамасыз ететін тұлғаның іргелі қасиеттері қалыптасқан кезең. Жеке тұлғаның бұл рухани қасиеттері өздігінен дамымайды, бірақ ата-ананың сүйіспеншілігі жағдайында қалыптасады, бұл кезде отбасы балаға адал болу, басқа адамдарға жанашырлық таныту және қуанту, өздері үшін және басқалар үшін жауапты болу қажеттілігін тудырады. Баланың эмоционалды түрде өзін жайлы сезінуі үшін оның өмірін, физикалық денсаулығын, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас сипатын, жеке жетістіктерін анықтайтын әлеуметтік жағдайлар қажет.

Л. К. Мурзахметова - "Ақмола облысы білім басқармасының Атбасар ауданы бойынша білім бөлімі" ММ қорғаншылық және қамқоршылық органының бас маманы»